MAPA PIRI REISA – „GPS”, KTÓRY WYPRZEDZAŁ SWOJE CZASY
Mapa Piri Reisa wciąż pozostawia więcej pytań niż odpowiedzi. XVI wiek naznaczony był wielkimi odkryciami geograficznymi – Pizarro odkrywał Amerykę Południową, Ruiz eksplorował Peru, zaś Magellan jako pierwszy opłynął glob. Jednak niewiele osób wie, że wszyscy Ci odkrywcy mogli wzorować się na mapach osmańskiego kartografa i admirała, znanego jako Piri Reis.
Tak jak w momencie jej sporządzenia, tak i teraz mapa wzbudza ogromne zainteresowanie i poruszenie pośród geografów i podróżników.
Kim był admirał Piri Reis?
Czy mógł wiedzieć o czymś, o czym nie wiedzieli pozostali odkrywcy?
Na czym polega kontrowersja i tajemniczość mapa Piri Reisa?
Za chwilę odsłonimy kawałek tajemnicy i przyjrzymy się mapie z początku XVI wieku.
Specyfikacja mapy Piri Reisa
Mapę – można powiedzieć – odkryto „przez przypadek”.
Dokonał tego niemiecki uczony Gustaw Deissmann w październiku 1929 roku podczas katalogowania zasobów królewskiego pałacu Topkapi Sarayi.
Podczas opisywania zawartości bibliotecznej na zlecenie Ministerstwa Edukacji Republiki Tureckiej uwagę naukowca zwrócił kawałek starej tureckiej mapy.
Deissmann, zaciekawiony swoim odkryciem pokazał znalezisko orientaliście – Paulowi Kahle.
Badacz kultury Bliskiego Wschodu zidentyfikował i przypisał mapie autora – admirała i kartografa Imperium Osmańskiego, Piri Reisa.
Przedmiot wywołał międzynarodowe poruszenie do tego stopnia, że amerykański sekretarz stanu, Henry Stimson, zlecił ambasadorowi USA w Turcji przeprowadzenie śledztwa, co do pochodzenia mapy.
Sama mapa została sporządzona na skórze gazeli i dokładnie nie wiadomo, jakie miała wymiary.
Przez fakt, że krawędzi map są dość zniszczone, a i możliwe jest, że skrajne części mapy zostały zniszczone, przypuszcza się, że rozmiary mapy mieściły się pomiędzy 90×65 cm a 85×60 cm.
Wedle niektórych przypuszczeń, w skład dorobku Piri Reisa mogło wejść o wiele więcej map i rycin kartograficznych, jednak do dziś przetrwała tylko jedna z części map.
Zachowany fragment przedstawia zachodnie wybrzeża Europy, północnej Afryki oraz Brazylii.
Zaznaczone są na niej także Azory, Wyspy Kanaryjskie i Antillia – mityczna wyspa, której istnienia doszukiwano się od XV wieku.
Obecnie mapa przechowywana jest w miejscu jej znalezienia – w pałacu Topkapi, jednak zobaczenie jej na żywo graniczy z cudem.
Tureccy kustosze bardzo niechętnie udostępniają ją do wglądu naukowcom, a co dopiero szerszej publiczności.
Mapa, która wyprzedzała swoje czasy?
Fakt odkrycia mapy Piri Reisa zapewne pozostałby bez większego echa w XX wieku, gdyby nie to, że wiedza kartograficzna, jaką dysponowali europejscy badacze, mogła być niewspółmiernie mniejsza od tej, którą zilustrował osmański odkrywca.
Mapa wzbudziła największe kontrowersje wtedy, gdy okazało się, że powstała w czasach, gdy Europejczycy dopiero poznawali wybrzeża Ameryki Południowej i Karaibów, a o Falklandach czy Antarktydzie, która rzekomo także jest zaznaczona na mapie, nikt nie słyszał.
Uważa się również, że mapa – jak na ówczesną technologię – jest bardzo dokładna.
Szybko się jednak okazało, że cała fenomenalna otoczka została nieco nad wyraz wykreowana, a sama mapa jest jedną z wielu, która została sporządzona w XVI wieku.
Historyk kartografii Gregory McIntosh uznaje, że: „dane geograficzne zawarte na mapie nie wykraczają poza wiedzę geograficzną ówczesnych Europejczyków, zaś sama mapa została najprawdopodobniej narysowana na podstawie map hiszpańskich i portugalskich”.
Ponadto, taka wiedza – o ile mogła być niepopularna wśród Europejczyków – była dość powszechna wśród Fenicjan i Chińczyków (ci drudzy mogli opłynąć kulę ziemską o wiele wcześniej, aniżeli dokonał tego Ferdynand Magellan).
Paradoksalnie, chociaż Piri Reis nie wsławił się na polu bitwy ani nie wkradł się w łaski sułtana, jego mapa – a raczej jej tajemniczość – uczyniła go sławnym.
Mapa Piri Reisa – czy faktycznie była taka dokładna?
Nie ulega wątpliwości, że prace nad mapą były żmudne i o wiele bardziej wytężone w czasach Reisa, niż wygląda to teraz.
Zdecydowanie ciężej było precyzyjnie zrobić kartograficzną poprawnie mapę niż w czasach współczesnych – wszak niemal każdy z nas ma dostęp do map i GPS-u na wyciągnięcie ręki.
Nazywanie jednak mapy Piri Reisa „niezwykle precyzyjną” znacznie odbiega od stanu faktycznego.
Wśród szeregu błędów i niespójności możemy wymienić następujące braki:
- Linia brzegowa Ameryki Północnej jest w niczym niepodobna do współcześnie znanych wybrzeży USA.
2. Na wschodnim Atlantyku skupiska wysp – choć w miarę poprawnie umieszczonych – są przedstawione w błędnej skali.
3. Błędnie odwzorowano linię brzegową południowej części Ameryki Południowej
4. Antarktyka (ukazana bez pokrywy lodowej) była swoistym wytworem wyobraźni, porównywalnym do starożytnego terra australis incognita.
5. Stosowanie róży wiatrów (zamiast nieznanej wówczas siatki kartograficznej) skutkowało mylną skalą i nieprawidłowym ułożeniem kontynentów względem siebie.
Mimo tych błędów Piri Reis stosunkowo dobrze – jak na XVI wiek – odwzorował mapę, sporządzając ją na podstawie przypadkowo zdobytej mapy Krzysztofa Kolumba.
Dlaczego przypadkowo? Ponieważ podczas wyprawy wzdłuż Morza Tyrreńskiego w trakcie wojny osmańsko-weneckiej, jeden ze wziętych do niewoli weneckich jeńców poinformował Turków o wyprawach zachodnich Krzysztofa Kolumba, w których uczestniczył.
Przekazał im również różne zdobycze z „Nowego Świata”, a pośród nich zawarta była mapa, według której podążał Kolumb.
To właśnie była iskra napędowa, która doprowadziła admirała Piri Reisa do sporządzenia jednej z najsłynniejszych map w historii.
⇒ Czytaj także: ANTARKTYDA – STAROŻYTNY KONTYNENT
*Niebieską czcionką zaznaczono odnośniki np. do badań, tekstów źródłowych lub artykułów powiązanych tematycznie.
https://www.youtube.com/watch?v=NYtnyrZMy5M
