HIEROGLIFY – NAJWCZEŚNIEJSZY RODZAJ PISMA STAROŻYTNEGO EGIPTU
Hieroglify to najwcześniejszy rodzaj pisma starożytnego Egiptu. Jego nazwa wzięła się z języka greckiego i oznacza „święte znaki”. Było to pismo niezrozumiałe poza Egiptem, ale też niezrozumiałe dla większości jego ludności. Pismo było tajemniczym narzędziem, a jego znajomością szczycili się tylko nieliczni w Egipcie.
Znaki w piśmie hieroglificznym
W piśmie hieroglificznym wyróżnia się trzy rodzaje znaków:
- znaki fonetyczne – były powszechnie używanymi znakami.
Struktura tego języka sprawiała, że występowały tu tylko hieroglificzne znaki spółgłoskowe, ponieważ samogłoski pomijano.
Są to znaki, które mogą oznaczać jedną, dwie lub trzy zgłoski.
Jednoliterowe to zestaw 26 znaków, gdzie każdy znak oznacza jedną spółgłoskę. Natomiast dwuliterowe to pary spółgłosek i jest to największa grupa fonemów. Trzyliterowymi zapisywano grupy trzech następujących po sobie spółgłosek i jest ich około 50; - znaki ideograficzne – określano nimi całe słowa.
Słowo było przedstawiane wprost jako wyobrażenie istoty żywej, ale też przedmiotu, rzeczy, którą można realnie oznaczyć, np. słońce przedstawiał hieroglif w kształcie koła z kropką w środku; - znaki determinatywne – służyły do tego, aby uściślić, o jaką klasę wyrazów chodziło, np. wszystkie imiona bóstw były poprzedzane znakiem, przedstawiającym siedzącą figurkę boga.
Hieroglify zapisywano w kolumnach od góry do dołu albo w rzędzie od prawej do lewej, ale też czasami odwrotnie.
Każdy znak posiadał swoje lustrzane odbicie, które było używane do zapisu w odwrotną stronę.
Hieroglify czytało się od strony, w którą patrzyły postacie przedstawione przez te znaki.
W dzisiejszych czasach nie jest znany dokładny sposób wymowy hieroglifów, ponieważ jest to język wymarły.
Znaki pisma hieroglificznego mają charakter obrazkowy, czyli ikoniczny.
Najwcześniejsze zapisy pisma hieroglificznego
Takie najwcześniejsze zapisy pisma hieroglificznego najprawdopodobniej pochodzą z późnego okresu predynastycznego, czyli około 3100 – 3000 r. p.n.e.
Były to zapisy lapidarne, które miały formy etykiet na kamiennych i glinianych obiektach .
Natomiast najpóźniejsze inskrypcje są z 394 r. n.e. i są wyryte na ścianach na wyspie File.
Cechy charakterystyczne pisma hieroglificznego
Hieroglify na pewno nie są rodzajem pisma prymitywnego, ale jest to pismo złożone, kompletne i bardzo rozbudowane.
Za pomocą hieroglifów można było przekazać treści złożone, ale też dokładnie precyzowały zdarzenia, jak i opisywane czynności, chociaż robiły to w inny sposób.
Patrząc na strukturę pisma hieroglificznego, to jest to mieszany system zapisu, a to oznacza, że jego części składowe pełnią różne funkcje.
Dzieje się tak, ponieważ jedne znaki służą do komunikowania znaczenia słów, a za pomocą innych wyrażało się dźwięki mowy.
Pismo to nigdy nie było ograniczone liczbą znaków.
W związku z tym pojawiały się nowe znaki.
Sposób zapisu i znaki przestankowe
Jak już było wcześniej wspomniane, hieroglify były zapisywane w układzie pionowym, czyli w kolumnach albo w układzie poziomym, czyli liniowo.
Najstarszym zapisem jest zapis kolumnowy.
Do tego znaki te zapisywano w ciągłych i nieprzerywanych sekwencjach.
Nie było żadnych znaków przestankowych i nie stosowano żadnych odstępów, aby oddzielić słowa lub zdania.
Hieroglify grupowano w kwadraty lub prostokątny.
Taki układ miał stwarzać, że kompozycja jest zrównoważona, a w tekście nie pojawiały się puste przestrzenie.
To również miało wpływ na wzajemne wymiary i proporcje znaków.
Wpływało to na zapis słowa, a więc decydowało o tym, czy słowo ma być przedstawione w formie pełnej lub skrótowej.
Kto odkrył tajemnicę pisma hieroglificznego?
Tajemnica tego pisma została odkryta dopiero w 1822 roku przez francuskiego filologa, jakim był Jean Francois Champollin, który odkrył egipskie hieroglify na podstawie inskrypcji z Kamienia z Rosetty oraz analizy języka koptyjskiego.
Ważne znaczenie miały również materiały, które przywiózł jego przyjaciel architekt Jean Nicolas Kuyot, z podróży po Egipcie w latach 1818 – 1819, ale też skopiowane inskrypcje z obelisku z File, który został odnaleziony w 1815 roku.
Na tym kamieniu, który pochodził z czasów ptolomejskich (około 196 r. p.n.e.), a został nazwany od miejsca znalezienia, czyli Kamień z Rosetty, zachowały się inskrypcje tej samej treści, ale w trzech różnych językach – hieroglificznym, demotycznym i greckim.
Papirus też miał znaczenie
Wśród materiałów pisarskich u Egipcjan na początku bardzo ważne znaczenie miał kamień.
Wykorzystywany był głównie do pisania tekstów hieroglifami.
Takie hieroglificzne inskrypcje były wykuwane na ścianach świątyń, grobowców, ale też na posągach, stelach, urnach oraz innych obiektach kultu i różnych rytuałów.
Stosowany był tutaj relief wklęsły, np. na zewnętrznych ścianach świątyń, ale stosowano też relief wypukły, który był częściej wykorzystywany we wnętrzu świątyń, ponieważ było go lepiej widać w słabo oświetlonych wnętrzach.
W historii pisma egipskiego bardzo ważną rolę odgrywa papirus.
Jest to roślina, która w starożytności porastała duże obszary kraju.
Najpierw łodygi papirusu krojono w pasy, a potem na warstwę ułożonych obok siebie pasm, nakładano w poprzek drugą warstwę. Takie arkusze sklejały i utrwalały naturalne soki rośliny.
Papirus to bardzo trwały materiał, ponieważ nawet dziś można odczytać arkusze sprzed 4000 lat. Do tego dobrze wchłaniał tusz.
Pochodzenie pisma hieroglificznego
Niestety jeszcze nie wszystkie zagadki dotyczące pisma egipskiego zostały rozwiązane.
Na przykład nie wiadomo jeszcze, jak doszło do powstania tego pisma.
Jest kilka teorii na ten temat.
Niektórzy uważają, że hieroglify to naturalny wytwór mieszkańców Egiptu.
Natomiast inni twierdzą, że to element kultury, który został importowany i chcą określić jego źródło pochodzenia.
Są naukowcy, którzy uważają, że nie ma dowodów, które miałyby świadczyć o tym, że Egipcjanie stosowali pismo przed epoką kontaktów z Mezopotamią.
W związku z tym uznają, że pismo przejęli oni od Sumerów.
Sami starożytni Egipcjanie twierdzili, że stosowany przez nich system pisma wziął się od bogów.
Według nich wynalazcą pisma był bóg Thot.
Był naczelnym bóstwem Hermopolis, bogiem wiedzy i mądrości.
Był również bogiem Księżyca, co było podkreślane w ikonografii, ponieważ umieszczano na jego głowie wizerunek Księżyca w dwóch jego fazach, czyli jako rogalik i dysk w pełni.
Boga Thot uważano za wynalazcę pisma oraz za opiekuna pisarzy.
Ukazywano go jako ibisa, pawiana albo mężczyznę z głową ibisa.
Egipcjanie wierzyli w boskie pochodzenie pisma i nazywali je „pismem mowy boskiej”.
Termin hieroglify wprowadził dopiero chrześcijański pisarz Klemens z Aleksandrii, który jest autorem traktatu pt. „Stromateis”, około 200 r. n.e.
W języku greckim oznacza „rzeźbione święte znaki”.
*Niebieską czcionką zaznaczono odnośniki np. do badań, tekstów źródłowych lub artykułów powiązanych tematycznie.
https://youtu.be/1HvHUYWCSbQ?t=37
